Nadszedł wrzesień, miesiąc w którym spotykają się astronomiczne lato i astronomiczna jesień. Początkiem astronomicznej jesieni a jednocześnie końcem astronomicznego lata jest moment tzw. równonocy jesiennej, przypadającej w tym roku 22 września o godzinie 14:44. W tym momencie Słońce w swojej wędrówce wzdłuż ekliptyki przekracza płaszczyznę równika niebieskiego, przechodząc z półkuli północnej na półkulę południową. Od tego momentu na północnej półkuli Ziemi noce stają się dłuższe od dni i będą się stopniowo wydłużać aż do końca jesieni astronomicznej, czyli do momentu przesilenia zimowego, przypadającego w sobotę 21 grudnia 2024 o godzinie 10:19.
Co możemy zobaczyć na jesiennym nocnym niebie? Przyjrzyjmy się wspólnie niebu widocznemu nad Ośrodkiem Edukacji Astronomicznej UWr w Białkowie w dniu równonocy jesiennej (22.IX) około godziny 23. Ponieważ zmiany wyglądu sfery niebieskiej zachodzą stosunkowo powoli (za wyjątkiem położenia planet i Księżyca), nasz opis odnosi się z powodzeniem do całej drugiej połowy września i pierwszej połowy października.
Na południowym niebie, nisko nad horyzontem, widzimy gwiazdozbiory Koziorożca, Wodnika i Ryb, zaś na zachodzie wspaniałe i łatwo rozpoznawalne gwiazdozbiory Orła, Lutni i Łabędzia. Najjaśniejsze gwiazdy tych gwiazdozbiorów, odpowiednio: Altair (jasność widoma ok. 1mag), Wega (jasność widoma 0.2mag) oraz Deneb (jasność widoma 1.5mag) tworzą charakterystyczny „Trójkąt letni”, który teraz, na początku jesieni, chyli się już ku zachodowi. Trójkąt letni to piękny przykład tzw. asteryzmu, czyli układu gwiazd tworzących na sferze niebieskiej pewien łatwo rozpoznawalny wzór, jednak nie będący gwiazdozbiorem, wręcz często składający się z gwiazd wchodzących w skład kilku gwiazdozbiorów. Kolejnym asteryzmem widocznym na jesiennym niebie, tuż nad horyzontem w kierunku północnym jest Wielki Wóz, część gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy.
Na wschodnie, nisko nad horyzontem, dostrzeżemy bardzo jasnego Jowisza (jasność widoma ok. -2.4mag). Jest to największa planeta naszego Układu Słonecznego (jej średnica wynosi 139 822 km), jest typu gazowy olbrzym. Orbituje w średniej odległości 778 mln km od Słońca, ponad pięć razy dalej od Słońca niż Ziemia. Masa Jowisza jest nieco mniejsza niż jedna tysięczna masy Słońca, a zarazem dwa i pół razy większa niż łączna masa pozostałych planet w Układzie Słonecznym. Planety Saturn, Uran i Neptun są także gazowymi olbrzymami.
Księżyc bardzo szybko zmienia swoje położenie na sferze niebieskiej, średnio około 13 stopni na dobę. Około 23 września Księżyc będzie widoczny na sferze niebieskiej bardzo blisko Jowisza. Takie widome chwilowe bliskie sąsiedztwo dwóch obiektów astronomicznych nazywamy koniunkcją. W nocy 17 września można zobaczyć inną koniunkcję, tym razem Księżyca i Saturna.
Saturn widoczny jest na jesiennym wieczornym niebie w gwiazdozbiorze Wodnika, dość wysoko nad południowym horyzontem (widoma jasność sięga 0.9mag). Saturn to kolejna planeta typu gazowy olbrzym, druga po Jowiszu pod względem masy i wielkości. Charakterystyczną jego cechą są bardzo wyraźne pierścienie, składające się głównie z lodu i odłamków skalnych; inne planety-olbrzymy także mają systemy pierścieni, ale żaden z nich nie jest tak rozległy ani tak jasny. Saturn orbituje wokół Słońca w średniej odległości aż 1.44 mld km czyli 9.6 razy dalej niż Ziemia.
Jeśli przeprowadzimy nasze obserwacje nieco później, powiedzmy około drugiej w nocy, to nad wschodnim horyzontem będziemy mogli dostrzec dodatkowo czerwonego Marsa, który 24 września będzie w koniunkcji z Księżycem. Mars jest czwartą od Słońca planetą Układu Słonecznego. Rrdzawo-czerwony kolor nadają tarczy planety tlenki żelaza, pokrywające jej powierzchnię. Powierzchnia Marsa jest ukształtowana podobnie do Ziemi: występują tam wulkany, doliny, kaniony, pustynie i polarne czapy lodowe. Okres obrotu wokół własnej osi jest niewiele dłuższy niż ziemski i wynosi 24,6 godziny. Na Marsie znajduje się najwyższe wzniesienie w Układzie Słonecznym: Olympus Mons (26 km wysokości ponad otaczającą go pustynią) i największy kanion Valles Marineris (ponad 4 000 km długości). Dane geologiczne wskazują, że Mars miał kiedyś duże zasoby wody powierzchniowej.
Nad północnym horyzontem dostrzeżemy nigdy nie zachodzące gwiazdozbiory: Wielką i Małą Niedźwiedzice, Smoka, Cefeusza, Kasjopeję i inne. W ogonie Małej Niedźwiedzicy najjaśniej świeci Gwiazda Polarna, położona tak blisko północnego bieguna sfery niebieskiej, że dla obserwatora nie wyposażonego w precyzyjne instrumenty pomiarowe praktycznie nie zmienia swego położenia na sferze niebieskiej, przez co jest nadzwyczaj wygodnym obiektem niezawodnie wskazującym kierunek północny, a więc obiektem od zarania cywilizacji ułatwiającym nawigację morską i dalekie podróże.
Dość wysoko nad południowo-wschodnim horyzontem łatwo odszukać gwiazdozbiór Andromedy, a w nim galaktykę M31 (Galaktykę Andromedy), jedyną galaktykę widoczną gołym okiem na północnej półkuli. Jest to galaktyka spiralna, odległa około 2,52 miliona lat świetlnych od Ziemi. Masa M31 liczona wraz z masą ciemnej materii sięga biliona mas Słońca. Galaktyka Andromedy ma średnicę około 220 000 lat świetlnych (1 rok świetlny = 9460 miliardów km), co czyni ją największą galaktyką Grupy Lokalnej galaktyk.
